Scholen worden beter als ze het bestaande opnieuw gebruiken

Een toenemend aantal bouwheren streeft ernaar om zoveel mogelijk van de oude school te behouden – in plaats van automatisch een nieuwe te bouwen. Dat is de vaststelling van een bekroonde architect in scholenbouw, die er ook op wijst dat de nieuwe aanpak eisen stelt, niet in het minst aan de architecten.   

Kathrine Hegner Stærmose is architect en partner van het architectenbureau AART en heeft samen met de rest van het team meegedongen naar de prijs Schoolgebouw van het Jaar 2022 met het Kinder- en Kulturhus in Vrå in de gemeente Hjørring. Een uniek project dat zowel als school, cultuur- en gemeenschapshuis als bibliotheek dienst zal doen – en dat met torenhoge duurzaamheidsambities.

Hoewel Kathrine Hegner Stærmose heeft ervaren hoe een project helemaal van nul kan worden bedacht, ziet ze steeds vaker een andere tendens in de scholenbouw:

– De grootste trend van dit moment – en dat geldt niet alleen voor schoolgebouwen, maar ook voor de bouw in het algemeen, – is het hergebruik van bestaande gebouwen. We zien heel veel schoolrenovaties en schoolprojecten die willen benutten wat er al is. De vraag is dus: hoe renoveren en moderniseren we, zodat bestaande gebouwen voldoen aan de nieuwe eisen voor leeromgevingen?

 

Ze zegt erbij dat het ook kan gaan om de aanbouw van een school waarmee men een nieuwe dimensie aan de leeromgeving wil toevoegen.

 

Waarom is dit steeds vaker de wens van de opdrachtgevers?

– Ik denk dat het een combinatie is van een milieubewuster en energiezuiniger denken ernerzijds en een economisch bewustzijn anderzijds. Ze willen voorzichtiger omgaan met het budget en ze willen zeker zijn dat het verstandig wordt gebruikt. Klaslokalen die niet de juiste grootte hebben of ontbrekende gemeenschappelijke ruimten en groepsruimten zijn geen reden meer om een school te slopen. Wij bij AART vinden deze zienswijze doordachter en verstandiger, zegt Kathrine Hegner Stærmose.

 

Welke eisen en uitdagingen stelt deze nieuwe denkwijze aan u als architect?

– De opdracht is totaal anders. Wie een gloednieuwe school bouwt, legt meestal een ruimtelijk plan voor met wensen en eisen. Wij moeten dit dan vanaf nul tekenen en het juiste concept uitwerken. Bij het tweede type projecten gaat het erom te onderzoeken wat het bestaande gebouw kan bieden. We moeten letterlijk naar buiten en deuren gaan openen om te ontdekken wat er in elke ruimte zit. Want een school heeft zelden alle ruimtes in kaart gebracht en geoptimaliseerd. Bij deze aanpak moet de architect vooral nieuwsgierig zijn, zegt ze.

Ze voegt eraan toe dat schooltransformaties doorgaans meer dialoog met de gebruikers vereisen.

– Een dergelijk project kan zelfs ook in fasen verlopen, zodat de verandering minder opvalt", zegt ze.

 

 Wat zijn de voordelen van dergelijke projecten?

– Er zijn heel veel voordelen – ook architectonisch – die heel interessant zijn om van uit te gaan. Er zijn in het hele land echt veel mooie scholen gebouwd met verschillende kenmerken en hoogwaardige materialen. We hebben prachtige bakstenen scholen die zeer robuust zijn, maar die totaal niet meer voldoen aan de huidige normen op het vlak van daglicht en binnenklimaat", vertelt ze.

 

Kunt u voorbeelden geven van hoe u concreet met een bestaand gebouw kunt werken?

– Ik heb goede collega's die bezig zijn met een aantal waanzinnig interessante projecten betreffende de inrichting van bestaande klaslokalen. Het kan bijvoorbeeld zijn dat leerlingen op de vensterbanken, op de kasten of aan een hoge tafel kunnen zitten of dat ze kunnen neerliggen. Maar het kan ook zijn dat ze nu eens afgeschermd en dan weer in een open ruimte zitten, vertelt ze en voegt eraan toe dat het ook belangrijk is om te kijken naar de mogelijkheden van de gangen en buitenruimtes.

 

LCA is een basisvoorwaarde geworden

Kathrine Hegner Stærmose wijst er op dat levenscyclusanalyses (LCA) een vast onderdeel zijn geworden in de scholenbouw.

– We moeten de CO₂ -uitstoot in de hele bouw- en bedrijfsfase in de gaten houden, dus bij alle beslissingen die we nemen, moet er extra rekening mee worden gehouden", zegt ze.

En bij de levenscyclusanalyse blijkt ook vaak een voorkeur voor de eerder genoemde focus op het behoud van het bestaande.

– In een ander mooi project, dat geen schoolgebouw is, hebben we alles in het bestaande gebouw onder de loep genomen en geprobeerd creatief te zijn met betrekking tot hoe we de materialen kunnen gebruiken. Bijvoorbeeld de plafondpanelen, waarvan een deel kan worden omgevormd tot zwevende akoestische panelen die los van het plafond hangen. Of de verlichtingsarmaturen, die soms door de oorspronkelijke fabrikanten worden teruggenomen om ze te reinigen en te recyclen, vertelt ze.

Een andere trend die Kathrine Hegner Stærmose ziet in verband met de eis van levenscyclusanalyses is:

– In alle aanbestedingsdocumenten staat "natuurlijke, robuuste materialen en oppervlakken". Het robuuste is al langer een eis, maar het nieuwe is de vraag naar natuurlijke materialen, vertelt ze en legt uit dat het natuurlijke kan gaan om biogene materialen, maar ook om planten en groen binnen en buiten.

 

Weg van 'themascholen' ten voordele van binnenklimaat en welzijn

Kathrine Hegner Stærmose ziet in het algemeen een (welkome) beweging weg van de vroegere 'themascholenbouw' ten voordele van een focus op welzijn, binnenklimaat en leren.

– Er is veel aandacht voor de vraag hoe we een positief klimaat voor leerlingen en leerkrachten kunnen scheppen – in plaats van belang te hechten aan een stervormige of ronde school met een grote centrale ruimte, zegt ze.

Ze noemt de Troldtekt ventilatieplafonds in het Kinder- en Kulturhus in Vrå een voorbeeld van een initiatief dat het binnenklimaat aanzienlijk verbetert – en dat ook kan worden gebruikt in andere transformatieprojecten van bestaande gebouwen.

– Ze zorgen voor een hele goede en aangename luchtverversing en we weten dat de mensen daar erg blij mee zijn", vertelt ze.